سير تاريخي تئاتر در ايران

سير تاريخي تئاتر در ايران

حفره هاي پر ناشدني

چطوري شروع شد؟

از فتحعلي آخوندزاده به عنوان اولين كسي كه چيزي در قالب نمايشنامه نوشته، نام برده مي شود. او كه با آثار نمايشنامه نويس هايي چون گوگول و مولير آشنا بوده، با الهام از آثار شان نمايشنامه هايي مي نويسد كه پنج تايش در كتاب تمثيلات اش مي آيد. و همين كتاب است كه روي ميرزا آقا تبريزي تأثير مي گذارد تا او هم به طرف نمايش نويسي برود و بشود سرآغازنمايشنامه نويسي به سبك نمايشنامه هاي مرسوم جهان. بعدها در دوران مشروطيت، مؤيد الممالك فكري ارشاد كه روزي نامه نگار و نويسنده بود، گروه تئاتري تشكيل مي دهد به نام گروه نمايش عالي ارشاد و نمايشنامه هايش را براي اجراي صحنه اي تنظيم مي كند. نمايشنامه هاي او از لحاظ ساختار، از زمان خود جلوتر بودند. مثلا پيش از اين كه ساختار اپيزوديك در تئاتر غرب مورد استفاده قرار بگيرد، او در نمايشنامة حكام قديم، حكام جديد از اين تكنيك بهره مي برد. اما بعد از اين ها مهم ترين فرد در تئاتر ايران شايد حسن مقدم باشد. نويسندة نمايشنامة معروف جعفرخان از فرنگ برگشته. مقدم تحصيل كردة اروپا بوده و در آن جا با بعضي از هنرمندان تئاتر آشنا مي شود. وقتي هم به ايران بر مي گردد، نمايشنامة جعفرخان را مي نويسد و در سالن گراند هتل روي صحنه مي برد. بعدها در سال 1313 است كه عبدالحسين نوشين با همراهي لرتا و محتشم، تئاتر فردوسي را راه مي اندازد. مقدم بعد از مدتي كوتاه براي شركت در جشنواره اي به مسكو مي رود و در آن جا با بزرگ ترين كارگردان هاي تئاتر آشنا مي شود و مهم ترين دورة كاري اش را با استفاده از آن تجربه ها در سال 1320 در تئاتر فرهنگ آغاز مي كند.او با همكاري محزون، لرتا، محمدعلي جعفري، تفكري، خيرخواه، اسكويي، ديهيم، مهرزاد و... تماشاگران زيادي را به تئاتر فرهنگ مي كشاند. تئاتر فرهنگ اما در سال 23 در آتش مي سوزد و تعطيل مي شود. نوشين هم جذب فعاليت هاي سياسي مي شود و در سال 27 به زندان مي افتد و در آن جا كتاب معروف خودش را به نام هنر تئاتر مي نويسد.

چطوري اوج گرفت ؟

در دهة چهل و پنجاه خورشيدي است كه تئاتر ايران به اوج خود مي رسد. با نوابغ و ديگر هنرمندان ريز و درشتش. با بيضايي، رادي، صياد، سركيسيان، ساعدي، نصيريان، انتظامي، والي و جوانمرد كه مي نوشتند و كارگرداني مي كردند و سنگلج و گاهي هم تئاتر شهر شاهد اجراي كارهايشان بود. اما عملا درخشان ترين فصل تئاتر ايران در كارگاه نمايش رقم مي خورد. جايي كه به همت آربي آوانسيان برقرار مي شود و در آن جاست كه نعلبنديان و خلج و صفاري و مفيد و استاد محمد و قاسمي و آشور بابلا و خيلي هاي ديگر هستند. جايي كه مهم ترين نسل بازيگران شكل مي گيرد كه بعد ها وارد سينما و تلويزيون هم مي شوند. از رويگري تا ژيان. از آغداشلو تا توزيع. در كارگاه نمايش، تئاترهاي مهمي روي صحنه مي رود. كارهايي كه نعلبنديان مي نوشت و آوانسيان كارگرداني مي كرد و همه ساختار شكن بود و آوانگارد. شهر قصة بيژن مفيد و نمايشنامه هاي خلج، همه در اين جا روي صحنه مي روند. كارگاه نمايش چون شهابي درخشيد و خاموش شد. بعد از انقلاب تعطيل شد و اعضايش يا جذب سينما و تلويزيون شدند يا به سرزميني ديگر رفتند و در غربت خانه خودشان خاموش ماندند تا مرگ.

حالا اوضاع چطوري است ؟

چند سالي بايد مي گذشت تا جوان ترها روي صحنه بيايند و جايگزين قبلي ها بشوند. داريوش فرهنگ ديگر تئاتر روي صحنه نمي برد. فيلم مي ساخت و سريال. دكتر رفيعي مهاجرت كرده بود. و كم كم چهره هاي جديد تر آمدند. رحمانيان، نادري، امجد، چرم شير، يعقوبي و پسياني با همة تفاوت و ضعف و قدرت هاشان دوباره به تئاتر شهر سر و شكلي دادند. كارهايي كه رحمانيان مي نوشت و كارگرداني مي كرد، مثل مصاحبه و خروس، بيننده هاي بسياري داشت. يعقوبي با گروهش ـ گروه تئاتر امروز ـ كارهاي درخشاني مثل زمستان 66 و يك دقيقه سكوت را روي صحنه برد. چرم شير در مهم ترين فصل كاري اش با گروه بازي به سرپرستي آتيلا پسياني همراه شد. پيش كسوت ها هم كم و بيش فعال بودند. مرزبان نمايشنامه هاي رادي را روي صحنه مي برد. سمندريان كه در سال هاي پيش از انقلاب، جدا از همة جريان هاي تئاتري بود و كار خودش را استادانه انجام مي داد، يكي از محبوب ترين تئاترهاي پس از انقلاب را روي صحنه آورد: بازي استيريندبرگ . دكتر رفيعي و آئيش برگشته بودند. رفيعي نمايشنامه هاي لوركا و ژنه و شكسپير را اجرا مي كرد و آئيش هم نوشته هاي خودش را.

حالا اما اين ها هستند. امير كوهستاني، حسن معجوني، سيما تيرانداز، ريما رامين فر، سيامك احصايي، پانته آ بهرام، رحيم نوروزي، افشين هاشمي، چيستا يثربي، كيومرث مرادي، نغمه ثميني، سيامك صفري، رضا حداد، علي اكبر عليزاد، امير امجد، وحيد رهباني، حامد محمدطاهري، جلال تهراني، كورش نريماني، حميدرضا آژنگ، روزبه حسيني، آرش آب سالان، نادر برهاني مرند، بهزاد مرتضوي، اميد سهرابي، آروند دشت آراي و شبنم طلوعي. شايد با اسم بعضي هاشان در سينما و تلويزيون آشنا باشيد و براي اين كه با كارهاي تئاتري شان آشنا بشويد، مي توانيد برويد به تئاتر شهر. حتما كاري از يكي شان روي صحنه است. براي معرفي هنرشان زبان ما قاصر و جايمان كم...ـ